Edimsel Koşullanma

Skinner kuramında her davranışın, ortaya çıkardığı sonuçtan etkileneceğini söyler. Davranışın sonucuna göre yapılan bir koşullanmadır, davranış-sonuç ilişkisidir. Klasik koşullanmanın aksine, bireyin kontrolünde (istekli, iradeli) ortaya çıkan davranışlarla ilgilenir. Klasik koşullanmada ortaya çıkan davranış bireyin kontrolünde olmayan (doğal tepki) daha çok tepkisel bir davranıştır.

      Pekiştireç; Bireyde istenilen bir davranışın ortaya çıkma ihtimalini artırmak maksadıyla verilen uyarıcılardır.

                   I.      Olumlu Pekiştireç; Ortama konduğunda belirli bir davranışın yapılma olasılığını artıran uyarıcılardır. Yapılan espriye tüm sınıfın gülmesi, espri yapmayı tetiklemesi.

                               i.            Birincil; Organizmanın fizyolojik ihtiyaçlarına yöneliktirler.

                             ii.            İkincil; Statü, para gibi ödüller, birincil pekiştireçlerle ilişkilendirildikleri zaman anlam kazanırlar.

                 II.      Olumsuz Pekiştireç; Bir davranışın sonunda bir uyarıcının ortamdan çıkarılması o davranışın yapılma olasılığını artırırsa buna olumsuz pekiştireç denir. Kişinin yaptığı hareket kişiyi nahoş bir durumdan kurtarıyorsa veya nahoş bir durumdan kaçmayı sağlıyorsa bu olumsuz pekiştirmedir. Babasının asık suratını görmek istemeyen bir çocuğun ders çalışması, okula gitmek istemeyen çocuğun hasta rolü yapması gibi. Harçlığının kesilmesini istemeyen çocuğun ders çalışmaya devam etmesi, azar işitmemek için ödevini yapması olumsuz pekiştirme örnekleridir.  Ortamda rahatsızlık edici ve davranışı engelleyen bir etmenin ortadan kaldırılması ile davranışın yapılması sağlanır. Bir öğrenci konuşurken ona gülen öğrencilerin susturulması, Köpekten korkan çocuğun ziyarete gitmesini sağlamak için köpeğin kulübeye kapatılması gibi örnekler verilebilir.

Pekiştirme Tarifeleri

         ** Oranlı Pekiştirme

o       Sabit Oranlı; En sık kullanılan tarifedir. Hareket sayısı önelidir. Parça başına iş yapma, 3 soru çözünce dışarıya çıkabilme vs.

o       Değişken Oranlı; Hangi sayıdaki davranıştan sonra verileceği belli değildir. En dirençli tarife türüdür. Otomatik kumar makineleri, Öğretmenin değişik sayıdaki davranışlardan sonra pekiştirme yapması gibi.

       

         ** Aralıklı Pekiştirme

o       Sabit Aralıklı; Pekiştirecin hangi zaman aralığında geleceği bilinir. Pekiştirecin geleceği zamana yakın davranış artar. Teneffüsler, Öğretmenin maaşı gibi.

o       Değişken Aralıklı; Pekiştirecin hangi zaman diliminde yapılacağı belli değildir. Öğretmenin yaptığı quizler, belirlenmemiş zaman diliminde başarılan işlerin ödüllendirilmesi. Kısa sürede bitirdiniz tatili hak ettiniz gibi.

Sürekli Pekiştirme; Yeni bir davranış öğretileceğinde kullanılır ve tepki sağlandıktan sonra değiştirilmelidir. Aksi taktirde pekiştireç gücünü yitirir. Sönmeye karşı en az dirençli olan pekiştireçtir.  Çocuğun yatağını düzeltmesine verilen pekiştireç daha sonra başka davranışlara yönelik olmalıdır.

Premack İlkesi (Büyükanne Kuralı); Ödevini bitirirsen film izleyebilirsin…

Simgesel Ödüllü Pekiştirme: Para, boncuk, yıldız gibi simgesel ödüllerin verilmesidir. Yavaş öğrenen ve özürlü gruplarda etkin olarak kullanılır.

Unutma; Öğrenilmiş davranışı ortadan kaldırmanın en iyi yolu, davranışı pekiştiren unsuru bulup ortadan kaldırmaktır. Bu unsur bulunup ortadan kaldırılırsa davranış söner. Aynı zamandan pekiştireç çekilir, tekrar ortadan kaldırılırsa unutma gerçekleşir. Bireyin yeni öğrendikleri eski öğrenmeleri unutmasına neden oluyorsa, buna Geriye Ket Vurma, Tersi oluyorsa İleriye Ket Vurma gerçekleşir.

 Edimsel Koşullanmanın Temel Kavramları

Biçimlendirme; Hedeflenen davranışlara öğrencilerin ulaşabilmesi için kazandırılacak davranışlara ulaşıncaya kadar aşama aşama pekiştirmeye devam edilmesidir. 10 dk. Çalış ödül vereceğim, daha sonra 20dk da, düzenli çalışma alışkanlığı şekilleninceye kadar devam edilir.

Sistematik Duyarsızlaştırma; Bireyde var olan korku ve fobilerin ortadan kaldırılmasında kullanılan bir yöntemdir. Korku veren uyarıcılar farklı düzeylerde verilerek korku sistematik olarak duyarsızlaştırılır.

Zincirleme; Yapı olarak sıralı, belirli aşamalardan oluşan davranışların öğretilmesinde kullanılan bir yöntemdir. Sayıların öğretilmesi, araba kullanmayı öğrenme gibi.

Batıl Davranışlar; Aralarında mantıklı bir bağ olmaksızın tesadüfen pekiştirilerek edinilip gelişen davranışlar edimsel koşullanmada batıl inanç olarak adlandırılır. Tesadüfen yapılan davranış sonucunda aldığı pekiştireci birleştirir ve o davranışı yapma eğilimi gösterir. Uğurlu sayı, merdiven altından geçmemek vs.

Zamanlama; Davranış ile pekiştireç arasındaki zaman çok az olmalıdır.

Kendini Gerçekleştiren Kehanet; Bireyin olumsuz düşüncelerinin, çevresindeki kişiler tarafından pekiştirilerek gerçekleşmesidir. Ben kızlarla anlaşama diyen bir öğrencinin mesafeli ve şüpheli davranışları nedeniyle kızların onu itici bulması ile gerçekleşen kehanet gibi.