gelişim psikolojisi piaget

Piaget’in Bilişsel Gelişim Kuramı

Piaget’e göre zekâ bireyin çevresine uyum yapabilme yeteneğidir. Gözden geçirilmiş klinik yöntem adı altında bir yöntem geliştirmiş, çocukların öğrenmeyi şemalar halinde gerçekleştirdiğini savunmuştur.

Şema: Örgütlenmiş davranış yada düşünce örüntüsüdür. Çocuğun çevresiyle etkileştikçe geliştirdiği davranış ve düşünce kalıplarıdır. Şema en temel zihinsel yapıdır.

Örnek: Bebeklerin eline ne verilirse verilsin onu ağızlarına götürdükleri gözlenir.

• Örgütleme: Karşı karşıya kaldığımız kavram ve olayları birbirleriyle tutarlı bütünler haline getirmek.
• Uyum Sağlama (adaptasyon): Bireyin çevresi ile etkileşerek çevresine ve çevresindeki değişikliklere uyum sağlamasıdır. Uyum sağlama ömür boyu devam eder. İki alt işlevi vardır.

-         Özümleme: Bireyin yeni karşılaştığı durum, nesne ve olayları, kendisinde önceden var olan zihinsel yapının içine yerleştirmesidir. Birey yeni bir durumla karşılaştığı zaman onu kafasındaki şemalarla açıklamaya çalışır; ancak zihindeki şemalar bu yeni durumu açıklamaya yetmezse o durumda, yeni duruma uymak için gerekenleri yapar.

-         Uyma- Uyumsama: Yeni şemalar yada önceden var olan şemaların kapsam ve niteliklerini değiştirerek yeni edinilen durumların gerektirdiklerine uygun davranmaktır. Örnek: İlk kez zebra gören bir çocuk bunu at olarak tanımlar. Buna özümleme denir. Bir süre sonra zebranın attan farklı olduğunu fark ederse zihninde yeni bir şema oluşturur buna da uyma denir.

Dengeleme: Bireyin özümleme ve öğrenme yoluyla çevresine uyum sağlayarak dinamik bir dengeye ulaşma sürecidir. Piaget’e göre zihin gelişimi denge-dengesizlik ve yeniden denge kurma sürecidir. Dengesizlik durumu kişinin zihninde var olan bilgi ile yeni edindiği bilgi arasındaki uyuşmazlıktan doğar. Bu dengesizlik bireyi yeni bilgiyi kafasındaki şemaya uydurmaya, bunu başaramıyorsa yeni bir şema oluşturmaya zorlar. Piaget’e göre bu etkinlik bilişsel gelişimi sağlamaktadır.

Piaget’e göre Zihin Gelişimini Etkileyen Faktörler

                  Olgunlaşma zihinsel gelişimi ifade eder. Kişinin zihin gelişiminin ilerlemesi için fiziksel büyüme gereklidir. Yaşantı, bireyin çevresi ile etkileşimi sonucu bireyde kalan izler anlamına gelir. Zihin gelişimi birey yaşantı geçirdikçe yeni çevresiyle etkileştikçe ilerler. Kültürel aktarım, içinde yaşanılan toplumun o güne kadar edinmiş olduklarını, birikmiş bilgiyi yeni nesillere aktarmasını ifade eder. İnsan zihni, bildiklerini birbiriyle tutarlı bütünler haline getirmeye, ilişkilendirmeye ve bütünleştirmeye çalışır. Bu başarıldığında meydana gelen dengesizlik bireyi yeni öğrenmelere yöneltir, bu sayede bireyin zihinsel gelişimi gerçekleşir. Dengelenmede bireysel farklılıklar vardır.

Zihinsel Gelişim Dönemleri

·        Sensori-Motor dönem (0–2 yaş)

Bebek bu dönemde duyarak, hissederek, yaparak dünyayı öğrenmektedir. Piaget’in şemaları reflekslere dayanır. Kişi emme refleksini geliştirerek yeme, ısırma, tükürme gibi şemalar edinir. Bebek başlangıçta kendisini çevresinden ayırt edemez. Doğadan ayrışma dönemidir (Ben, sen varlık yokluk bilinci). Bebeklerden birisi ağlarsa diğeri de ağlar tezini savunmuştur (Ses bulaşması).

Nesnelerin gözden kaybolduğunda yok olduğunu sanır, yaşantılar sonucunda nesne devamlılığını kazanır. Görmüş olduğu bir olayı daha sonra taklit ederler (Ertelenmiş taklit). Şuursuz el kol hareketleri zamanla yerini hedefe yönelik el kol hareketlerine bırakır.

Bir kutunun içindeki nesneleri sallayarak çıkarmaya çalışır, 2 yaş civarındaki çocuk kutuyu, şişeyi açabilir, içini boşaltıp tekrar doldurabilir.

·        İşlem-Öncesi Dönem (2–7 yaş)

İşlemlerin yapılamadığı ancak yapılabilmesi için hazırlıkların oluştuğu dönemdir. Nesnelerin devamlılığı kazanılmıştır. Dil gelişir, kişi nesneleri zihninde canlandırabilir ve şamatize edebilir. Tek yönlü düşünce hâkimdir. Çocuk duyduğu bir espriyi etrafındakilere gına gelinceye kadar yapar (Devresel tepki). Sembolik oyunlar oynarlar (sopa parçasının at olması gibi) ve ben-merkezci bir düşünce yapısına sahiptirler.

                  Canlı nesnelerle cansız nesneler arasında ayrım yapamazlar (Animizm). Dil ve oyun gelişiminde monologlar hâkimdir.

                   

·        Somut İşlemler Dönemi (7–12 yaş)

Tersinebilirlik özelliğini kazanırlar. 5 kere 8 = 40, 8 kere 5 de = 40 tır. Buz haline gelen su eritilerek tekrar eski haline getirilebilinir. Ben merkezci tutumdan kurtulunur (Dağılma). Korunum Kavramı kazanılmıştır;

o       Madde korunumu; (6–7 yaş)Bütün parçalansa da miktarı değişmez.

o       Uzunluk korunumu; (6–7) Tel kıvrılsa bile uzunluğu değişmez.

o       Nitelik değişmezliği; (6–7) Kap değiştiren sıvının miktarı değişmez.

o       Sayıların korunumu; (7) Bitişik ve ayrı duran nesnelerin sayısı aynıdır.

o       Alan korunumu; (7) Bir kağıt kesilip parçalansa da aynı alanı kaplar.

o       Ağırlık korunumu; (9–12)Şekli değişen balçığın ağırlığı değişmez.

o       Hacim korunumu; (11–12) Şekli değişen balçığın taşırdığı su aynıdır.

·        Soyut İşlemler Dönemi (12 yaş ve üzeri)

Zihinden soyut işlemler yapılabilir. Şimdi olduğu kadar geleceğe yönelik de düşünce biçimi oluşur ve Tümevarım, genelleme, akıl yürütme yollarını kullanır. Göreli (kişiye, mekana göre değişen) kavramlar edinilir. Ergen benmerkezciliği görülür. Bilişsel yapıda niteliksel bir gelişme görülmez ama yaşantılarla niceliksel gelişmeler görülmesi mümkündür.

     Piaget’e göre eğitimin özellikleri; Ona göre; Eğitim gelişim teorilerine dayalı olmalıdır. Konuların dışardan çocuğa sunulması, onun biliş yapılarını geliştirmeyecektir. Okul yaşama hazırlayıcı değil, yaşamın kendisi olmalıdır. Okullardaki program ve yöntemler, çocukların biliş yapılarına uygun olmalıdır. Eğitim planlamasında, öğretmen rehberliğinde çocukların katılımı da sağlanabilir. Eğitimde sınavları zararlı görmektedir.