gelişim psikolojisi ahlaki gelişim

Ahlaki Gelişim

Ahlak gelişimi kişilik gelişimi ile yakından ilişkili ise de aynı zamanda zihinsel gelişim düzeyi ile de bağlantılıdır. Piaget zihin gelişiminden söz ederken ahlak gelişimi ile de ilgilenmiştir. Ona göre çocuklar somut işlemler dönemine kadar ahlaki geçekçidirler. Niyeti ne olursa olsun küçük leke yapan büyük leke yapandan daha az suçludur. Hem niyeti hem sonucu değerlendiremez. İlkokul döneminden sonra çocuklar değer yargılarında niyete de yer verirler. Ahlaki göreceliği de böylelikle kazanmış olurlar. Ahlakı iki dönemde inceler;

o       Dışa bağlı dönem: Birey ahlaki yargılar bakımından başkalarına bağlıdır. Yetişkinler tarafından konulan kuralları sorgulamadan kabul eder.10 yaşına kadar koyulan kurallara sorgulamadan uyarlar, fakat kuralı koyan görmediğinde kuralı ihlal ederler.Bir davranış ahlaki olarak değerlendirilirken yapanın niyeti göz önüne alınmaz.

o       Özerk dönem :

11 yaş ve sonrasındaki ahlaki değerlendirmeler içinde bulunulan koşullar dikkate alınarak yapılır. Kuralların gereksinimler sonucu konduğu, gereksinimler değiştiğinde kurallarında değişebileceği anlaşılmaya başlanır. Bu dönemde ahlaki yargılarda başkalarının değerlendirmelerinden çok bireyin kendi değerlendirmeleri önem kazanır. Bir davranışın iyi ya da kötü olduğuna karar verilirken davranışı yapanın niyetine de dikkat edilir.

 Kohlberg Ahlak Gelişimi

Kohlberg ahlaki gelişimi daha ayrıntılı bir şekilde incelemiştir ve en çok kullanılan kuramdır.  İkilemlere verilen cevaplarda kararın doğru ya da yanlışlığı üzerinde durulmamakta, verilen soruna çözüm bulunurken bireyin kullandığı dayanak noktaları incelenmektedir. Çocukların çoğu gelenek öncesi düzeyin davranışlarını gösterir ancak bu, yetişkinlerin bu düzeyde olamayacakları anlamına gelmez. Aşağıdaki evrelerden oluşur;

v     Gelenek öncesi düzey; Bu düzey çocuk için otoritenin koyduğu kurallar önemlidir. Birey kendi gereksinimlerini doyurmayı ön plana alır.Piaget’in dışa bağlı döneminin özelliklerini kapsar.

o       İtaat ve ceza eğilimi: Çocuklar otoritenin koyduğu kurallara uyarlar ve ceza görecekleri davranışları yapmaktan kaçınırlar. Kural koyan yada denetleyen ortada yoksa, kişi kuralı çiğnemekte bir sakınca görmez.Genel olarak olayların dış görünüşüne ve meydana gelen zararın büyüklüğüne göre karar verirler. Olayın gerisindeki nedeni önemli değildir.

o       Saf çıkarcı eğilim    (araçsal ilişkiler eğilimi); Benmerkezcidir. Bireyin temel güdüsü kendi gereksinimlerini doyurmaktadır. Bu evredeki kişi karşılığında bir iyilik görecekse başkasına iyilik yapar. Bir davranış kişi için yararlı ise o davranışın doğru olduğu düşünülür.

 v     Geleneksel düzey; Gelenek öncesi düzeyden geleneksel düzeye geçişte en önemli bilişsel ayırt edici özellik rol alma yada empati kurma becerisidir. Diğer insanların ve grupların gereksinimleri dikkate alınır. Toplumsal değerler benimsenir. Sosyal düzeni koruma ve destekleme eğilimi gösterilir. Bu nedenle bazen birey grubun ihtiyaçlarını kendi ihtiyaçlarından daha fazla önemseyebilir.

o       İyi çocuk eğilimi     (kişiler arası uyum); Kişi için aile gibi gruplardan onaylanmak çok önemlidir. Ahlaki değerlendirmelerde artık başkalarının duygu düşünceleri göz önüne alınır. Kişinin temel güdüsü grup tarafından kabul edilme olduğundan, kişinin gruptan bağımsız olarak davrandığına pek rastlanmaz.

o       Kanun ve düzen eğilimi; Bu evrede temel güdü toplumsal düzeni korumaktır. Toplumsal kurallara ve yasalara uygun davranılır. Kanunlara sorgulamadan uyulur, kanuna aykırı davranışlar hoş karşılanmaz. Toplumsal sorumluluklar almaya önem verilir.

 v     Gelenek sonrası düzey; Kendine özgü ahlak ilkeleri geliştirir. Ahlaki değerlendirmeler tüm koşullar dikkate alınarak insan hakları çerçevesinde yapılır. Evrensel değerlere uymayan yasal düzenlemeler eleştirilir ve değiştirilmesi için uğraş verilir.

o       Sosyal anlaşmalara ve yasalara uyma eğilimi ; Yasaların sosyal düzeni korumak için gerekli olduğuna inanılır. Gereksinimleri karşılamayan yasaların değiştirilebileceği ilkesi benimsenir. Yasalar ve yasaların uygulanışı temel hak ve özgürlükler çerçevesinde eleştirel bir yaklaşımla incelenir.

o       Evrensel ahlak ilkeleri; En üst ahlak gelişim evresidir.  Birey yasalardan tamamen bağımsız olarak kendi oluşturduğu ahlak ilkelerine uygun olarak davranır. Bu ilkeler insan hakları, adalet, eşitlik gibi üst dizey evrensel değerler temel alınarak geliştirilir. Bu evredeki birey kendi ilkeleriyle bağdaşmayan yasalara uymayabilir. Adalet kanunun üstündedir.

 Carol  GILLIGAN’ın Ahlak Gelişimine İlişkin Görüşleri

Kohlberg’in ahlak gelişim aşamalarının kesin ve evrensel olmadığını savunur. Kohlberg’in tersine kızların herhangi bir yetersizlik nedeniyle düşük düzeyde olmadıklarını savunur. Üçüncü aşamadaki başkalarına iyilik ve yardım etme vb. özellikler çoğu toplumlarda kızlardan beklenen özelliklerdir. Kızların bu beklentiyi karşılama ve onay görme çabası içinde olmalarından bu dönemi aşmamış gibi görünmelerine sebep olduğunu söylemiştir. Gilligan’a göre, ahlak gelişiminde önemli olan şey, Kohlberg’in belirttiği gibi bir sonraki gelişim düzeyine ulaşmak değil, ahlak sevgisi kazanmaktır.