gelişim psikolojisi psikososyal kuram

Psiko-Sosyal Gelişim Kuramı (Ericson)

Erikson kişiliğin oluşumunda biyolojik etkenlerin yanı sıra toplumsal etkenlerinde önemli olduğuna inanmaktadır. Freud kişiliğin temellerinin ilk 6 yılda atıldığını savunurken Erikson, kişilik gelişiminin yaşam boyunca sürdüğünü savunmuş, çevrenin etkisini temel almıştır. Epigenetik (aşamalı oluşum) ilkesini ortaya atmıştır. Her dönemin kendisine ait gereksinimleri, tamamlanacak görevleri, çözümlenecek sorunları, duyarlı yönlerinin olduğunu vurgulamış, bunalımın atlatılmasının ancak bu şekilde mümkün olacağını söylemiştir. İnsanın sekiz evresi kuramı önemlidir;

• Temel Güvene Karşı Güvensizlik (0–1,5 yaş) (bebeklik) (oral dönem);

Doğumdan itibaren 1,5 yaş civarına dek devam eden dönemdir. Bebeğin bakımını yapan kişilerin, bebeğin temel gereksinimlerini düzenli olarak karşılamaları durumunda temel güven duygusunun gelişmesi sağlanmış olur. Annenin çocuğunu sevmesi, yakından ilgilenmesi çocuğun kendini değerli hissetmesini ve olumlu bir benlik geliştirmesini sağlar.

Eğer çocuğa bakan kişi, çocuğa aşina geliyorsa, tutarlı davranıyorsa ve davranışındaki tutarlılık süreklilik gösteriyorsa çocuğun güven duygusu edinmesi kolaylaşır.

• Özerliğe Karşı Kuşku Ve Utanç (1,5–3 yaş) (ilk çocukluk) (anal dönem)

Çocuk tümüyle başkalarına bağımlı olmaktan çıkıp kendi isteği doğrultusunda girişimlerde bulunmaya başlar. Çocuk başkalarının yardımını reddederek yapmak istediklerini tek başına yapma davranışı gösterir. Anne-babanın aşırı kontrolü ve baskısı çocuğun kendi yeteneklerinden şüphelenmesine ve yaptığı davranışlardan utanç duymasına neden olacaktır.

• Girişimciliğe Karşı Suçluluk (3–6 yaş) (fallik dönem)

Çocuğun bağımsız hareket edebilme becerisi daha da geliştiğinden fiziksel ve sosyal çevreyi daha fazla araştırır. Motor ve dil gelişimindeki ilerlemeler sonucu çok hareketli ve meraklı olan çocuğun bu hareketleri engellenir ve eleştirilirse çocuk yaptıklarının yanlış olduğunu düşünerek suçluluk duyguları yaşayabilir. Anne-baba, çocuğa yapması ve yapmaması gereken davranışları tutarlı tutumlarla öğretmeleri ve kısıtlamaların mantıklı gerekçelerini açıklamalıdır.

• Başarıya Karşı Aşağılık Duygusu (7–11 yaş) (gizil-latens dönem)

Aşağılık duygusu dönemi okul yıllarını kapsar. Çocuk bu dönemde kendisine ve yeteneklerine ilişkin olumlu tutumlar geliştirmelidir. Bunu başaramadığı takdirde aşağılık duygusu yaşayabilir. Abartılı başarı beklentisine girmek, çocuğu başkalarıyla kıyaslamak, yaptıklarını beğenmeyip sürekli eleştirmek gibi davranışlar çocukta yetersizlik duygularına neden olur.

• Kimlik Kazanmaya Karşı Kimlik Karmaşası (12–17 yaş) (genital dönem)

 Bu dönemde, fizyolojik, bilişsel ve sosyal alanlarda hızlı değişme ve gelişmeler yaşanır. Ergen kendine yakın bulduğu kişileri taklit edecektir. Ergeni yargılamadan kabul eden, ergenin sevgi ve güven veren insanların bulunduğu bir çevrede bulunması, sağlıklı bir kimlik geliştirebilmesi açısından çok önemlidir. Bu evrede kimlik bulma sorunu çözülmezse kimlik karmaşası bunalımı yaşar.

• Yakın İlişkilere Karşı Yanlızlık (20–30 Yaş)

 Genç yetişkinlik yıllarında yaşanır. Ergenlik döneminde kimliğini kazanan birey başkalarıyla ilişkiler ve dostluklar kurmak ister. Yakınlık: Bireyin kendi bütünlüğünü koruyarak bir başkasının kişiliği içinde kendini bulmak anlamına gelir. Bu dönemde yakın ilişkiler kurmada güçlük çekerse yalnızlık duygusu yaşayabilir.

• Üretkenliğe Karşı Durgunluk (30–65 yaş)

Orta yaşlarda yaşanır. Orta yetişkinlikte bireyden aile ve iş yaşantısı ile toplumsal rollerinde verimli ve yaratıcı olması beklenmektedir. Erikson’a göre verimlilik, yaşlıların “ihtiyaç duyulma ihtiyacını” karşılayan her şey olabilir. Yetişkinlikte bu gelişim görevlerini başaramayan bireyler kendilerine ve çevrelerine faydalı olamazlar ve durgunluk yaşarlar.

• Benlik Bütünlüğüne Karşı Umutsuzluk (65 …)

Yaşlılık yıllarını kapsar. Birey yaşamını gözden geçirdiğinde anlamlı ve doyumlu bir hayat geçirdiğini düşünüyorsa benlik bütünlüğü gelişir. Geçmişini başarısızlıklarla dolu gören ve pişmanlıklar yaşayanlar umutsuzluk duygularına kapılırlar.

Ericson’un kuramına göre bireyin gelişim süreci içerisinde ortaya çıkan farklı kimlik statüleri vardır. Bunlar;

• Başarılı Kimlik Statüsü; İç denetim odaklı bireylerdir. Problemler karşısında çözüm üretirler, net kararlar alırlar, demokratik aile ilişkileri söz konusudur.
• Moratoryum Kimlik Statüsü; Kimlikle ilgili aldığı kararları hep erteleme eğiliminde olan, karasız, kimlik sorunları yaşayan, dengesiz aile ilişkileri olan bireylerdir.
• İpotekli Kimlik Statüsü; Kişisel kimlikle ilgili tüm kararlar ebeveynler alır. Kimlik arayışı yoktur, ailede her eylem çocuğa göre planlanır.
• Kargaşalı Kimlik Statüsü; Birey kendisi için olumlu bir kimlik geliştirmez. Kimlik arayışı yoktur ve b durum onu rahatsız etmez. Bunalım yaşanmaz. Aile içi etkileşim yoktur.