gelişim psikolojisi psikoseksüel kuram

Psiko-Seksüel Gelişim Kuramı (Psikanaliz)

            Freud’un görüşleri kuramsal ve uygulamaya yönelik olmak üzere iki bölümde ele alınır. Uygulamalı kısım; serbest çağrışım yöntemi ile psikolojik rahatsızlıkların tedavi edilmesine yöneliktir. Kuramsal kısmı ise; İnsan davranışlarının nedenlerini anlamaya ve açıklamaya yöneliktir.

            İnsanı saldırgan ve cinsel dürtüleri denetlenemeyen aciz bir varlık olarak ele almıştır. Davranışların kökeninde, toplumu ve kültürü ele almadığı için Freud’un bu kuramı bu kuramı eleştirilere neden olmuştur. Kişilik dönemimde 0-6 yaşın büyük önem taşıdığının ve aile tutumlarının büyük öneme sahip olduğunun altını çizmiştir. Freud’un kuramı üç başlıkta toplanır.

            1- Bilinç Sınıflaması

o       Bilinç Alanı; Farkında olduğumuz yaşantıların bulunduğu yerdir.

o       Bilinçaltı; Bilincinde olmadığımız ama biraz düşününce ortaya çıkarabileceğimiz yaşantıların bulunduğu kısımdır.

o       Bilinçdışı; Bilince çıkarmakta zorlandığımız, bu süreçte yanılmalara, dil sürçmelerine, kekemeliklere neden olan zihin alanıdır.

Bu süreçlerin bilinç alanına çıkarılmasında özel bazı teknikler kullanılır. (Serbest çağrışım, Hipnoz, rüya analizi). Kişiliğin büyük kısmının bilinçdışında oluştuğuna inanan Freud psikanaliz yöntemi ile bilinçdışındaki sorunları gün ışığına çıkararak çözmeye çalışmıştır.

2- Kişiliğin Yapısı (Yapısalcı Kuramla açıklamaya çalışmıştır)

o       İd (Altbenlik);  İnsanların kalıtımla getirmiş olduğu dürtü ve arzulardır. Haz ilkesi ile çalışır. İd’de bulunan içgüdüler enerjilerini libido denen ruhsal enerjiden alırlar. Haz ilkesi çalıştığı için istekler hemen yerine getirilmelidir. Yerine getirilmeyen istekler; hayal, dil sürçmeleri, rüyalar ve unutmalarla doyurulmaya çalışılır.  

o       Ego (Benlik);  Kişinin gerçek yönüdür. İçgüdülerin nasıl doyurulacağına karar verir. İd ve Süperegonun çatışan isteklerini uzlaştırmaya çalışır. Ego; akılcı, mantıklı kişilik bölümüdür ve kişiliğin karar organıdır.

o       Süperego (Üstbenlik);  Çocuğun ailesi ve toplumdan almış olduğu değerler, ahlaki kuralları gelenek-görenekleri kapsar.  İd’den gelen istekleri baskı altında tutarak, egoyu daha ahlaki davranmaya yöneltmektir. İki alt sistemi bulunur; ** Vicdan (Kişiyi suçlu hissettirerek cezalandırır). ** Benlik Ülküsü (Kişide gurur ve kıvanç yaratarak ödüllendirir).

Psiko_seksüel Gelişim Dönemleri

• Oral Dönem (0–18 ay); Doğumdan sonraki ilk 1-1,5 yılı kapsayan oral dönemde ağız haz bölgesi, emme, çiğneme ve ısırma gibi davranışlar haz kaynağıdır. Eline geçen nesneleri ağzına götürme eğilimi içindedir. Oral dönemde bebeğin temel gereksinimlerinin zamanında karşılanmaması ve sağlıklı beslenmesi yetişkinlikteki bağımlılık ve güven düzeyini belirler. İleride sinirli ve gergin oldukların tırnak yemeleri gibi
• Anal Dönem (1,5–3); Anal dönemde haz bölgesi anüs ve haz kaynağı anüsle ilişkili eylemlerdir. Çocuklar bu dönemde hem bedenlerini hem de çevrelerini kontrol etmeye başlarlar. Bu dönemde baskıcı, katı bir disiplin anlayışı yada tümüyle başıboş bırakmak bağımsızlık duygusunun gelişmesini geciktirir. Katı bir tuvalet eğitimi ileride cimri, inatçı, dik kafalı olmasında etkilidir. Aşırı düzenlilik veya aşırı dağınıklık
• Fallik Dönem (3–6); Fallik dönemde çocuklar cinsel organlarından haz aldıklarını fark ederler, cinsel organlarıyla oynamaktan hoşlanırlar.Bu dönemde kız çocuk babaya, erkek çocuk anneye karşı cinsel bir yakınlık gösterir ve erkek çocukta odipus, kız çocukta elektra karmaşası yaşanır. Cinsiyet farklarını fark etmeye başlar, cinsel konulara meraklıdır. Merakı yüzünden cezalandırılan çocuklar, yetişkinlik döneminde uygun cinsel kimliği benimsemekte sorunlarla karşılaşırlar.
• Latans (Gizil) Dönem ( 7–11); Cinsel ilgiler yok olmamakla birlikte azalır. Çocukların ilgisi ana babadan arkadaşlara yönelir. Gizil döneme bir bağımlılık olmadığından yetişkinlikte bu döneme ait bir kişilik özelliği görülmez.
• Genital Dönem (12–18); Genital dönem ilk dört psiko-seksüel dönemin başarıyla yaşanmış olması durumunda sağlıklı bir şekilde atlatılır. Cinsel ilgi karşı cinsten birine yönelir. Özellikle fallik dönemde kişiliğe eklenen öğelerin niteliği, ergenlik dönemindeki gelişimin niteliğini belirler.

Not: Fallik dönem vicdan gelişiminin temelini oluşturur.

Not: Ahlaki gelişim ile kişilik gelişimi paralellik gösterir.

Freud’un Kuramına Göre Ortaya Çıkan Bireysel Durumlar

·        Engellenme; Engellenen birey amaca başka yollardan ulaşmaya çalışır. Engellenen çocuk saldırganlık tepkisini verir.

·        Çatışma; Bireyde iki ya da daha fazla güdünün birbiriyle yarışmasıyla meydana gelen psikolojik bir durumdur. 3 şekilde görülür. 1-Yaklaşma-yaklaşma 2- Kaçınma-kaçınma       3-Yaklaşma-kaçınma

·  Savunma Mekanizmaları; Freud’a göre İd, Ego ve Süperego arasındaki çatışma kaygıya yol açar. Eğer kaygı düzeyi yükselirse, Ego savunma mekanizmalarını kullanarak ortaya çıkan gerilimle baş etmeye çalışır. Savunma mekanizmaları bilinçdışı süreçlerle işletilir. Sağlıklı bir davranış yolu değildir. Bir insan sürekli savunma mekanizmalarını kullanıyorsa, kendisini ve gerçekleri yanlış algılar, normal hayatını sürdüremeyecek duruma gelir. Bazı savunma mekanizmaları şunlardır;

o      Bastırma (Repression); Uygun olamayan istek ve düşüncelerin bilinçdışına itilmesidir. (Sevmediğimiz bir kişiyle olan randevuyu unutmak)

o      Yansıtma (Projeksiyon); Bireyin kendisinde bulunan kusurları başkalarına yükleyerek suçluluk duygusundan kurtulmak. (Yetersiz öğretmenin çalışma şartlarını ve yöneticileri suçlaması)

o      Karşıt Tepki (Reaksiyon Formasyon); Kişinin kendi duygu ve düşüncelerinde tamamen zıt davranış sergilemesidir. (Çocukların hiç sevmeyen birisinin komşusunun çocuğuna ne tatlı şey diyerek sevmesi)

o      Yön Değiştirme (Displacement); Bireyin herhangi bir iç çatışmadan kurtulabilmesi için, çatışmaya neden olan kişi, durum ya da nesneden başka bir kişi, nesne ya da duruma yönelmesidir. (Gol yiyen kalecinin direği tekmelemesi)

o      Neden Bulma (Rasyonalizasyon); Bireyin kabul edilemeyecek davranışını çeşitli bahaneler bularak haklı göstermeye çalışmasıdır. (eşini aldatan birisinin, ben aldatmasaydım başkası aldatacaktı demesi, misafirliğe yorgun olduğunu söyleyerek gitmeme)

o      Gerileme (Regression); Ulaşılmış bir gelişme dönemi birey için ileri derecede bunaltı doğuracak nitelikte olursa, daha önceki bir döneme gerileme, kişinin başvurabileceği bir savunmadır. (Yeni kardeş gelince çişini söylememek)

o      Saplanma (Fiksasyon); Gelişme sürecinde, çocuğun ilk çocukluk dönemlerine bağlı, kimi özellikleri benliğinde tuttuğu ve sonraki dönemlerde de bunları bırakmadığı görülebilir. Gelişme basamak basamak devam ederken bir basamağa saplanıp kalmadır. ( İlk çocukluk döneminde çocuğun bağımlı oluşu, korunmayı başkalarından beklemesi, sütten erken kesilen çocuğun tiryaki olması)

o      Ödünleme-Telafi (Compensation); Belirli konulardaki yetersizliğin etkilerini başka bir yönü geliştirerek kapatmaktır. (Kör birisinin sınıfta en çalışkan olması)

o      Yüceltme (Sublimation); İlkel nitelikteki istek ve eğilimlerin toplumun istediği davranışlara yönlendirilmesidir. (Çocuktaki yıkıcılık ve saldırganlık eğiliminin, yetişkinlikte polis, asker gibi mesleklere dönüştürülmesi)

o      Özdeşim Kurma (İdentification); Bireyin başkasının özelliklerini kendisine katmasıdır. Başkasının özelliklerini değerli bulma. (Ağabeyim yaptı bende yapacağım)

o      Hayal Dünyasına Kaçma (day dream); Yaşamında doyum sağlayamadıklarını hayalinde gerçekleştirmek. (Aç tavuk kendisini buğday ambarında görür)

o      İnkar-Yadsıma (Denial); İstenmeyen olay ve durumları kabul etmemektir. (Hasta olan birisinin hayır ben hasta değilim demesi)